Căng thẳng không tự nhiên sinh ra, mà bắt nguồn từ những bám víu và mong cầu trong tâm trí. Đức Phật đã dạy rằng gốc rễ của khổ đau chính là tham, sân, si – ba trạng thái tâm lý khiến con người bị trói buộc vào vòng xoáy của bất an và đau khổ. Trong đó, lòng ham muốn không ngừng và sự bám víu vào những điều vô thường chính là hai yếu tố cốt lõi khiến con người luôn cảm thấy căng thẳng và mệt mỏi.
Cuộc sống vốn dĩ luôn thay đổi. Mọi vật, mọi mối quan hệ, mọi cảm xúc đều không đứng yên mà liên tục biến động. Nhưng thay vì chấp nhận sự vô thường ấy, con người thường có xu hướng bám víu vào những gì họ yêu thích hoặc quen thuộc. Khi ta nắm giữ một điều gì đó quá chặt – danh vọng, tài sản, một mối quan hệ, hay thậm chí một quan điểm cá nhân – thì ta vô tình tự tạo áp lực cho mình.
Ví dụ, một người có địa vị cao trong xã hội nhưng luôn sợ mất đi danh tiếng sẽ không bao giờ thực sự thư thái. Dù họ đạt được thành công, tâm trí họ vẫn bị căng thẳng bởi nỗi lo lắng rằng một ngày nào đó họ có thể đánh mất những gì mình đang có. Sự bám víu giống như một sợi dây trói buộc tâm trí, khiến con người không thể sống thảnh thơi và tự do.
Nhưng nếu ta hiểu rằng không có gì là mãi mãi, ta sẽ không còn bị ám ảnh bởi việc giữ lấy hay bảo vệ một thứ gì đó bằng mọi giá. Khi biết trân trọng những gì đang có nhưng không ràng buộc vào nó, ta sẽ cảm thấy nhẹ nhàng hơn. Giống như một chiếc lá rơi khỏi cành, nó không cố bám vào cây, cũng không sợ hãi khi bị gió cuốn đi – nó chỉ đơn giản chấp nhận sự thay đổi như một phần tự nhiên của cuộc sống.
Bên cạnh sự bám víu, mong cầu cũng là một nguyên nhân lớn dẫn đến căng thẳng. Mong cầu không có gì sai, vì nếu không có mong cầu, con người sẽ không phát triển. Nhưng khi ta quá đặt nặng vào những gì chưa đến, ta đánh mất sự bình an trong hiện tại.
Ví dụ, một người luôn mong muốn có được một công việc tốt hơn, một căn nhà lớn hơn, một cuộc sống đầy đủ hơn – những điều đó tự thân không xấu. Nhưng nếu tâm trí họ luôn hướng về tương lai, họ sẽ không bao giờ hài lòng với hiện tại. Họ luôn cảm thấy mình "chưa đủ", luôn phải cố gắng đạt thêm một thứ gì đó mới có thể hạnh phúc. Và khi không đạt được, họ thất vọng, chán nản, cảm thấy căng thẳng vì sự kỳ vọng không thành.
Một điều quan trọng mà ta cần nhận ra là: hạnh phúc không nằm ở tương lai, mà ở chính giây phút này. Khi ta ngừng đặt điều kiện cho hạnh phúc – "chỉ khi nào tôi đạt được điều đó, tôi mới vui" – thì ta mới thực sự có thể thư giãn. Hạnh phúc không phải là một đích đến, mà là cách ta sống trong hiện tại.
Để thoát khỏi sự căng thẳng do bám víu và mong cầu, ta cần rèn luyện sự nhận diện và buông xả:
Nhận diện khi tâm trí đang dính mắc vào một điều gì đó. Khi ta cảm thấy lo lắng, bất an, hãy tự hỏi: "Mình đang bám víu vào điều gì? Mình đang mong cầu điều gì?"
Quan sát sự bám víu mà không phán xét. Hãy nhìn nó như một đám mây trôi qua bầu trời, đến rồi đi, mà không cố gắng xua đuổi hay níu giữ.
Thực hành buông xả từng chút một. Thay vì mong cầu một trạng thái hoàn hảo, hãy học cách chấp nhận thực tại như nó đang là.
Khi hiểu được rằng mọi thứ đến rồi đi, khi buông bỏ sự kiểm soát và học cách chấp nhận, ta sẽ không còn bị cuốn vào vòng xoáy của căng thẳng. Khi đó, sự thư giãn thực sự xuất hiện – không phải do ta đạt được điều gì, mà vì ta đã thôi không còn cố gắng nắm giữ hay đẩy lùi bất cứ điều gì.